Bisiklet Vites Sistemleri
Size Uygun Vites Sistemini Seçmek
Bisiklet seçerken size en uygun vites sistemine sahip modeli seçmek pratikte konforunuzu ve performansınızı en çok etkileyen faktörlerden biridir. Bir çok kullanıcı bütçelerine göre alabilecekleri en yüksek sayıda vites kombinasyonunu seçse de bu doğru bir yaklaşım değil. Örneğin hız yapmayı tercih etmeyen bir dağ bisikleti (MTB) kullanıcısı iseniz 3x10 vites tipi yerine 1x10 veya 11 vitesli bir model sizin için daha avantajlı olabilir. Şehir içi kullanım için de çoğu zaman 3x7->21 , 3x8 ->24 gibi modeller yeterli olacaktır. Eğimsiz bölgelerde sürüş yapıyor iseniz veya kısa mesafe şehir içi sürüşler için bazen sabit vitesli (Single Speed), arka göbekten vitesli Nexus benzeri sistemler veya önde tek dişlisi bulunan bir model kullanmak oldukça mantıklıdır. Daha az vites çoğu zaman sürücüye pratik kullanım, bakım kolaylığı ve hafiflik avantajı sağlayabilir.
Vites kombinasyon sayısından daha önemli olan konu arka dişli veya ön dişli çapları yani diş sayılarıdır. Aslında örneğin 3x8 -> 24 vites olarak tabir edilen bir sistemde 24 farklı kombinasyon bulunmaz bir çok kombinasyon eşdeğerdir. Aktarma sistemindeki yaprakların ve dişlilerin sayısı kalite ile ilgili değil, kullanım ile ilgilidir ve eğim veya hız performansınızı etkiler. Örneğin 11-42T (11-13-15-18-21-24-28-32-37-42) gibi bir ifade rublede bulunan her bir yaprağın dişli sayısını ifade eder. Aynakol yapraklarının da aynı şekilde dişli sayıları model teknik açıklamalarında belirtilir. Arka rublede en büyük yaprağın diş sayısı arttıkça ve önde de aynakolda en küçük yaprağın dişli sayısı azaldıkça yokuşları daha kolay ama daha yavaş çıkarsınız. Tam tersinde ise hız yapmanız kolaylaşır yani daha az pedal çevirerek daha çok güç harcar ama daha çok yol alırsınız.
Tırmanışlarda veya düşük hızlarda arka kasetteki en büyük dişli / ön vitesteki küçük dişli, düz yolda arka orta dişliler / önde orta dişliler, inişte veya yüksek hızlarda ise arka en küçükler ve önde en büyük büyük dişliler seçilmelidir. Arka viteste dişli sayısı azaldıkça alınan yol miktarı ve hız artar ön viteste ise tam tersi olur. Arka vitesler gidonda sağdaki vites kolları ile ön vitesler ise soldaki kol ile yönetilir.
Markaların üst model gruplarının kalitesi ise vites aktarımındaki akıcılık, zincir ve dişlilerin sağlamlığı, hafifliği, elektrikli aktarım sisteminin varlığı gibi durumlarla ilişkildir. Genellikle hazır bisikletlerde aktarma sistemi grup setleri tek model olmaz, markalar aynakol, ruble, zincir, göbekler, arka veya ön aktarıcılarda farklı alt modelleri kullanır. Bu nedenle seçim yaparken örneğin arka aktarıcı Deore SLX modeli olan bir bisikletin diğer aktarıcı parçalarının da ne olduğuna bakılmalıdır.
Bisiklet Vites Sistemi veya Grupset Markaları
Ülkemizde yaygın olarak kullanılan en popüler bisiklet aktarma sistemi üreticileri Shimano, Sram, Campagnolo, Microshift ve Sunrace'dir. Yerli ve ithal bir çok marka için Shimano en çok tercih edilen aktarma sistemleri markası iken ardından da Sram markası kalitesi ile öne çıkıyor. Diğer markaların da kaliteli veya yeterli seviyede ürünleri mevcut. Tüm markaların giriş seviyesi ve üst seviye modelleri var ve farklı tipte bisikletlere uygun üretim yapıyorlar.
Bu noktada örneğin Shimano aktarma sistemlerinde Tourney alt modeli giriş seviyesi veya hobi ürünleri için uygunken, Deore modeli ve üstündeki modeller daha profesyonel veya yoğun kullanım için uygun olacaktır. Vites sayısı veya dişli oranlarını ise yine ihtiyaçlarınıza göre seçmelisiniz.
Piyasada bir çok giriş seviyesi Şehir ve Dağ Bisikleti modeli üzerinde Shimano Tourney setler ile gelmektedir. Bu sistem bir çok bisiklet tipi ve giriş seviyesi kullanıcısı için gayet yeterlidir. Vites sayıları ve mekanizma tipine göre Tourney serisini Altus, Acera (8 veya 9 Vites), Alivio, Deore sistemleri takip eder. Deore ve üstü SLX ve XT vites serileri orta seviye üstü kullanıcılar için daha uygundur. Yol bisikletlerinde ise sıralama Claris, Sora, Tiagra, 105, Ultegra, Dura-Ace şeklindedir. Genellikle profesyonel sporcular 105 ve üstünü tercih eder.
Shimano Di2 (Digital Integrated Intelligence) sürücülerin mekanik vites kolları ve teller yerine dijital anahtarlarla vites değiştirmesine olanak tanıyan elektronik bir vites değiştirme sistemidir.
Nexus ve Alfine ise göbekten vites değiştirme teknolojisine sahip modellerdir. Bunlar şehir bisikletleri, katlanır bisikletler ve tur bisikletlerinde yaygın olarak kullanılır.
Vites sistemleri kodlaması ise şu şekildedir. RD (Rear Derailleur) : Arka Aktarıcı , FD (Front Derailleur) : Ön Aktarıcı. Dağ serilerinde -M ibaresi kullanılırken, Yol serilerinde -R ibaresi kullanılmaz. Mesela RD-M390 (9’lu Acera Arka Aktarcı) iken RD-3400 (9’lu Sora Arka Aktarıcı) anlamına gelir. Göbeklerde FH, Aynakollarda FC, Rublelerde CS kodları kullanılır.
Sram ve diğer markaların grup setleri de kendilerine has karakteristiğe ve teknolojilere sahiptir. Birebir bu model şu markanın eşdeğeridir demek doğru olmaz ama kıyaslama açısından size bir liste sunuyoruz. Popüler vites sistemi modelleri ve sıralamasını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz.
Ön ve Arka Aktarıcılı Sistemlerde Doğru Vites Kullanımı Şemasını Aşağıda Görebilirsiniz. Ön aktarıcısı bulunmayan yeni nesil sistemlerde ise bu şema geçerli değildir.
Vites Değiştirirken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Vitesleri doğru zamanlama ve doğru zemin eğiminde değiştirmek dizlerimiz ve sistemin kullanım ömrü için çok önemlidir.
• Pedallar sabitken yani bisiklet dururken kesinlikle viteste değişiklik yapmayın. Pedalları çevirmiyorken vites değiştirdiğinizde, pedal çevirdiğiniz ilk anda vites geçişleri sert bir şekilde olur, kilitlenme yapabilir ve vites aksamına zarar verirken kalkışta da sizi zorlar. Ayrıca zincirin atmasına da sebep olabilir.
• İleride bir yokuş görürseniz yokuşa başlamadan vitesinizi küçültmeniz gerekir. Yokuşa başladıktan sonra yapılacak ani vites değişikliği pedala çok sert basma sonucu zincir ve vites sisteminde ciddi bir yüklenmeye, zincirin kırılmasına veya aktarıcının yamulmasına sebep olabilir.
• Vites geçişleri kademeli olarak yapılmalıdır. Vites kolu yani shifter'lara basarken vites geçişi tamamlanmadan tekrar basılmamalıdır. Üst model vites sistemlerinde bu geçişler daha hızlı olsa da dikkat etmek bisikletinizin ömrünü uzatırken dizlerinize binen yükü de hafifletir.
Vites Sistemi Bakımı
Vites sisteminizin ince ayarlarının doğru yapıldığından, tel gerginliğinin doğru olduğundan, zincir, dişli ve makaraların temizliğinden ve zincirinizde yeterli yağ olduğundan emin olun. Sürüş sırasında vites sisteminden sürtme veya tırr sesi geliyorsa ayarlarınız yanlıştır. Aynı şekilde kadro kullağınız da yamulmuş olabilir, kadro kulağının ve arka aktarıcının yere dik şekilde durduğundan emin olun.
Uzun süre kullandığınızda zinciriniz uzama yapar ve değiştirilmesi gerekir. Ayrıca ruble ve aynakol dişlileri de zamanla aşınır. Bunların kontrolü yapılarak belli sürelerde değiştirilmesi gerekmektedir.
